László Nemes và "Son of Saul": Kiệt tác nhân văn của điện ảnh Hungary sau 1 thập kỷ

Trong một thập kỷ kể từ khi Son of Saul (Saul fia, 2015) ra mắt, bộ phim đầu tay của đạo diễn László Nemes đã trở thành cột mốc quan trọng không chỉ trong sự nghiệp của ông mà còn trong lịch sử điện ảnh Hungary.

Với cách tiếp cận táo bạo và nhân văn, Nemes đã mang đến một góc nhìn mới về thảm họa Holocaust, đồng thời đặt nền móng cho sự hồi sinh của điện ảnh Hungary trên trường quốc tế.

Từ trợ lý đến đạo diễn tầm cỡ

László Nemes, sinh ngày 18/2/1977 tại Budapest, Hungary, là con trai của một đạo diễn sân khấu và điện ảnh András Jeles và một người mẹ gốc Do Thái. Năm 12 tuổi, Nemes trải qua những năm tháng tuổi trẻ tại Paris, nơi ông theo học lịch sử, quan hệ quốc tế và khoa học chính trị tại Institut d'Études Politiques (Viện Nghiên cứu Chính trị Paris).

Không được đào tạo chính quy tại trường điện ảnh, Nemes học nghề qua thực tiễn, đặc biệt trong vai trò trợ lý cho đạo diễn nổi tiếng Béla Tarr – người được ông coi là "trường điện ảnh" của mình.

Trước Son of Saul, Nemes đã khẳng định tài năng qua các phim ngắn như With a Little Patience (2007), được trình chiếu tại Liên hoan phim Venice. Tuy nhiên, chính Son of Saul đã đưa tên tuổi ông ra toàn cầu. Bộ phim được phát triển trong chương trình Résidence của Cannes Cinéfondation, nơi Nemes cùng nhà biên kịch Clara Royer xây dựng kịch bản trong một môi trường sáng tạo đầy cảm hứng. Với ngân sách chỉ 1,5 triệu USD, bộ phim là minh chứng cho khả năng của Nemes trong việc biến những hạn chế tài chính thành sức mạnh nghệ thuật.

Một góc nhìn khác biệt về Holocaust

Son of Saul kể về Saul Ausländer (do Géza Röhrig thủ vai), một thành viên Sonderkommando – nhóm tù nhân Do Thái bị buộc làm việc tại lò thiêu xác ở trại tập trung Auschwitz-Birkenau năm 1944. Trong một ngày rưỡi, Saul tìm cách chôn cất một cậu bé mà anh tin là con trai mình, bất chấp nguy cơ bị tiêu diệt bất cứ lúc nào. Bộ phim không chỉ là câu chuyện về sự sống còn mà còn là hành trình tìm kiếm ý nghĩa nhân văn trong lằn ranh giữa sự sống và cái chết.

Không giống các bộ phim Holocaust (nạn diệt chủng người Do Thái trong Thế chiến II) khác như Schindler’s List (Bản danh sách của Schindler, 1993) với xu hướng kể chuyện cảm xúc và hướng đến sự cứu rỗi, Nemes chọn cách tiếp cận khắc nghiệt, tập trung vào trải nghiệm chủ quan của nhân vật chính. Máy quay bám sát khuôn mặt Saul qua những cảnh quay dài, sử dụng tiêu cự nông và tỷ lệ khung hình hẹp 1.375:1, tạo cảm giác ngột ngạt, giới hạn tầm nhìn của khán giả, phản ánh sự thiếu thông tin và hỗn loạn mà các tù nhân trải qua. Những hình ảnh tàn bạo của trại tập trung được cố ý làm mờ hoặc đặt ngoài khung hình, buộc khán giả phải tưởng tượng và đối diện với sự kinh hoàng theo cách cá nhân hơn. "Tôi muốn khán giả cảm nhận sự hỗn loạn và tuyệt vọng từ góc nhìn của một cá nhân, không phải một câu chuyện được tô vẽ" - Nemes chia sẻ trong phỏng vấn với The Guardian năm 2015.

Âm thanh trong Son of Saul cũng đóng vai trò quan trọng, với thiết kế âm thanh của Tamás Zányi sử dụng tiếng nói từ tám ngôn ngữ khác nhau để tái hiện sự hỗn loạn đa ngữ trong trại tập trung. Công trình âm thanh kéo dài năm tháng này, kết hợp với hình ảnh của nhà quay phim Mátyás Erdély, tạo nên một trải nghiệm nhập vai chưa từng có.

Bộ phim mở đầu bằng một cú máy dài 3,5 phút, đưa khán giả vào sự hỗn loạn của Auschwitz: những tiếng huýt sáo, nhạc chói tai, tiếng chó sủa, và đám đông hoảng loạn tại bãi ga "lựa chọn". Saul, với vẻ mặt điềm tĩnh kỳ lạ, dường như cố gắng truyền tải sự an ủi giữa cơn ác mộng. Nemes giải thích: "Trải nghiệm của tù nhân trong trại dựa trên sự giới hạn và thiếu thông tin. Không ai có thể biết hay thấy hết mọi thứ. Vậy làm sao để truyền tải điều đó?", Phong cách này khiến Son of Saul trở thành một bộ phim "như một tài liệu", khác biệt hoàn toàn với cách kể chuyện cảm xúc của các phim Holocaust thông thường.

Tầm ảnh hưởng và thành tựu quốc tế

Ngay từ khi ra mắt tại Liên hoan phim Cannes 2015, Son of Saul đã gây tiếng vang lớn, giành giải Grand Prix – giải thưởng cao thứ hai của liên hoan phim – và giải FIPRESCI. Bộ phim tiếp tục được vinh danh với Quả cầu Vàng cho Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất (lần đầu tiên cho một phim Hungary) và giải Oscar cho Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất tại lễ trao giải lần thứ 88 năm 2016, đánh dấu lần thứ hai Hungary giành giải thưởng này sau Mephisto (1981) của István Szabó.

Tại Hungary, Son of Saul bán được hơn 220.000 vé, trở thành phim nội địa có doanh thu cao nhất kể từ Üvegtigris 3 (2010). Trên thế giới, bộ phim nhận được đánh giá cao với 96% điểm tích cực trên Rotten Tomatoes và số điểm 91/100 trên Metacritic, được ca ngợi là “một kiệt tác dẫn người xem đến cổng địa ngục” và “một trong những bộ phim Holocaust giàu cảm xúc và cá nhân nhất”.

Bộ phim không chỉ nói về Holocaust mà còn đặt câu hỏi về nhân tính và đạo đức trong nghịch cảnh. Nemes nhấn mạnh: "Có một tia hy vọng, không phải hy vọng sống sót, mà là hy vọng về tiếng nói nội tâm vẫn tồn tại, khi mọi thứ – kể cả Chúa, tôn giáo và sự tỉnh táo – đã biến mất". Hành trình của Saul, dù tuyệt vọng, cho thấy sức mạnh của những hành động nhỏ bé vì nhân phẩm.

Son of Saul không chỉ là thành công cá nhân của Nemes mà còn góp phần đưa điện ảnh Hungary trở lại ánh đèn sân khấu quốc tế sau thời kỳ khó khăn hậu khủng hoảng tài chính 2008. Bộ phim đã truyền cảm hứng cho một thế hệ nhà làm phim Hungary, tiếp nối truyền thống của những bậc thầy như Miklós Jancsó và Béla Tarr, với phong cách sử dụng các cảnh quay dài và lối kể chuyện táo bạo.

Trong 10 năm qua, Son of Saul vẫn được nhắc đến như một tác phẩm tiên phong, thách thức cách kể chuyện truyền thống về Holocaust và khẳng định sức mạnh của điện ảnh trong việc truyền tải những câu chuyện khó khăn nhất. Bộ phim không chỉ là hành trình của Saul Ausländer tìm kiếm ý nghĩa trong địa ngục mà còn là hành trình của Nemes trong việc tái định nghĩa cách chúng ta nhìn nhận lịch sử qua lăng kính nhân văn.

László Nemes và Son of Saul đã để lại dấu ấn không thể xóa nhòa trong điện ảnh thế giới. Bằng cách tập trung vào trải nghiệm cá nhân, sử dụng ngôn ngữ hình ảnh và âm thanh đột phá, Nemes không chỉ kể lại một câu chuyện về Holocaust mà còn khơi gợi câu hỏi về nhân tính trong những thời khắc đen tối nhất. Sau một thập kỷ, đồng thời kỷ niệm 80 năm kết thúc Thế chiến II, di sản của Son of Saul vẫn tiếp tục truyền cảm hứng, khẳng định vị thế của điện ảnh Hungary như một lực lượng sáng tạo không thể xem nhẹ.